Tekst źródłowy

Krzysztof Szlifirski

STUDIO EKSPERYMENTALNE POLSKIEGO RADIA

Powstanie Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia otworzyło w Polsce erę muzyki elektroakustycznej. Wprawdzie pierwsze zwiastuny muzyki elektroakustycznej pojawiły się w Polsce nieco wcześniej, na początku 1957, w postaci filmowej i teatralnej muzyki ilustracyjnej Andrzeja Markowskiego i Włodzimierza Kotońskiego oraz dwóch etiud muzyki konkretnej Andrzeja Rakowskiego i Janusza Piechurskiego.
Studio Eksperymentalne Polskiego Radia narodziło się w październiku 1957 roku; 
9 lat po Club d`Essai w Paryżu, 6 lat po Studio f?r elektronishe Musik w Kolonii i 2 lata po Studio di Fonologia Musicale w Mediolanie. Był to okres, w którym wyraźne pierwotnie różnice estetyczne pomiędzy paryską musique concrete a kolońską elektronische Musik zaczęły się już zacierać i coraz częściej zaczęto używać terminu muzyka eksperymentalna. Założycielem Studia był muzykolog i akustyk Józef Patkowski (1929-2005). Kierował on Studiem przez 28 lat, do r.1985. Współtwórcą Studia był Krzysztof Szlifirski, kierownik Studia od 1998 do 2004. W latach 1985 - 1998 Studiem kierował kompozytor Ryszard Szeremeta.
W czasie kiedy powstawało Studio Eksperymentalne, tzn. w późnych latach 50-tych, Polska mogła znów powrócić do swych naturalnych związków z kulturą światową. Signum temporis było powstanie w 1956 festiwalu muzyki współczesnej Warszawska Jesień . Warto podkreślić, że w odróżnieniu od innych krajów wcielonych do bloku sowieckiego, rozwój muzyki elektronicznej w Polsce nie był ograniczany przez władze polityczne. Jedyny moment, w którym Studio Eksperymentalne odczuło presję polityki zdarzył się w czasie stanu wojennego, kiedy szef Studia Józef Patkowski, który w tym czasie pełnił funkcję prezesa Związku Kompozytorów Polskich, naraził się władzom. W odwecie został usunięty z Radia, a Studio poddano szykanom.
Pierwszy, prawie trzydziestoletni okres polskiej muzyki elektronicznej jest ściśle związany z warszawskim Studiem. Mimo iż Studio funkcjonowało w radiu, głównym obszarem jego działalności była realizacja autonomicznych kompozycji. Do r. 2003 w Studio powstało ponad 330 takich utworów. Nie znaczy to że Studio stroniło od muzyki stosowanej. Ze Studia Eksperymentalnego wyszło kilkaset pozycji muzyki do słuchowisk, filmów, spektakli teatralnych i telewizyjnych oraz różnego typu wystaw.
W latach 60-tych głównymi postaciami w polskiej muzyce elektroakustycznej byli: Włodzimierz Kotoński, Andrzej Dobrowolski, Krzysztof Penderecki, Bogusław Schaeffer,  Zbigniew Wiszniewski, Tomasz Sikorski. W latach 70-tych pojawia się nowe pokolenie: m.in. Krzysztof Knittel, Elżbieta Sikora, Andrzej Bieżan, Paweł Szymański, Andrzej Dutkiewicz, Ryszard Szeremeta. Lata 80-te i 90-te to m.in. Marek Chołoniewski, Jan Oleszkowicz, Barbara Zawadzka i Anna Zawadzka, Jarosław Kapuściński, Edward Sielicki, Magdalena Długosz, Jacek Grudzień. Należy tu wreszcie wymienić dwóch reżyserów dźwięku Eugeniusza Rudnika i Bohdana Mazurka, którzy asystując wielu kompozytorom sami zaczęli komponować. Ich utwory stanowią sporą część dorobku Studia Eksperymentalnego.
Oczywiście to tylko niektórzy, gdyż w Studiu Eksperymen?talnym pracowało 93 kompozytorów, w tym 59 polskich i 34 zagranicznych. Ten międzynarodowy i otwarty charakter Studia Eksperymentalnego jest niewątpliwie zasługą Józefa Patkowskiego, który potrafił ściągnąć do Studia nie tylko polskich kompozytorów różnych pokoleń, ale kompozytorów 
z 15 krajów całego świata. Komponowali w Studiu m.in. Franco Evangelisti i Vittorio Gelmetti (Włochy), Roland Kain i Hans-Karsten Raecke (Niemcy), Lejaren Hiller i Herbert Brün (USA), Tamas Ungvary i Bengt Emil Johnson (Szwecja), Arne Nordheim i Kare Kolberg (Norwegia), Francois B.Mache i Christian Closier (Francja), Roman Berger (Słowacja), Nigel Osborne i Stephen Montague (UK), Bruno Liberda i Wilhelm Zobl (Austria), Martin Smolka (Czechy) i wielu innych. 
W latach 50-tych, 60-tych, 70-tych Studio Eksperymentalne PR było jedynym w Polsce profesjonalnym studiem muzyki elektroakustycznej. Odgrywało ono w życiu muzycznym kraju dość istotną rolę. Ono organizowało publiczne koncerty muzyki elektroakustycznej, ono posiadało bogatą bibliotekę utworów zrealizowanych nie tylko w Polsce, ale w studiach muzyki elektroakustycznej na całym świecie, ono dysponowało fachową literaturą. Było to jedyne miejsce, gdzie kompozytor miał do dyspozycji bogaty warsztat i profesjonalną asystę reżysera dźwięku. Tu również odbywały się zajęcia dydaktyczne dla studentów warszawskiej Akademii Muzycznej.
Dziś profesjonalne studia muzyki elektroakustycznej istnieją w akademiach muzycznych w Krakowie, Warszawie, Łodzi, Wrocławiu i Katowicach. Choć mają one w zasadzie charakter dydaktyczny,  to powstają tam nie tylko etiudy studentów. Studia te prowadzą także działalność koncertową. Jednak w czasach, kiedy praktycznie każdy może mieć prywatne studio we własnym domu trudno jest stwierdzić ile tych studiów naprawdę jest.

Kompozytorzy polscy, którzy komponowali w SE:
Krzysztof Baculewski, Andrzej Bieżan (?), Magdalena Buchwald, Paweł Buczyński, Marek Chołoniewski, Wiesław Cienciała, Marek Czeszek, Krzesimir Dębski, Magdalena Długosz, Andrzej Dobrowolski, Cezary Duchnowski, Andrzej Dutkiewicz, Dorota Dywańska, Szabolcs Esztenyi, Bartłomiej Gliniak, Jacek Grudzień, Anna Ignatowicz, Jarosław Kapuściński, Lucjan Kaszycki, Bernard Kawka, Waldemar Kazanecki (?), Magdalena Klapper, Krzysztof Knittel, Jerzy Kornowicz, Włodzimierz Kotoński, Bartosz Kowalski-Banasewicz, Andrzej Krzanowski (?), Marcin Krzyżanowski, Henryk Kużniak, Norbert M. Kuźnik (?), Witold Lutosławski (?), Andrzej Markowski (?), Bernadetta Matuszczak, Bohdan Mazurek, Agata de Mezer, Paweł Mykietyn, Jan Oleszkowicz, Krzysztof Penderecki, Stanisław Radwan, Eugeniusz Rudnik, Józef Rychlik, Adam Sławiński, Bogusław Schäffer, Edward Sielicki, Elżbieta Sikora, Tomasz Sikorski (?), Jarosław Siwiński, Tomasz Stańko, Mateusz Stryjecki, Ryszard Szeremeta, Paweł Szymański, Michał Talma-Sutt, Zbigniew Turski (?), Tadeusz Wielecki, Marcin Wierzbicki, Zbigniew Wiszniewski (?), Anna Zawadzka, Barbara Zawadzka, Lidia Zielińska. 

Kompozytorzy zagraniczni, którzy komponowali w SE:
Benno Ammann (?), Roman Berger, Herbert Brün (?), Christian Clozier, Dubrawko Detoni, Paul-Heinz Dittrich, Denis Eberhard, Franco Evangelisti (?), Vittorio Gelmetti (?), Christer Grewin, James Harley, Lejaren A. Hiller (?), Bengt Emil Johnson, Benjamin Johnston, Roland Kayn, Ed Kobrin, Kare Kolberg, Bruno Liberda, Charles Lipp, Francois B. Mache, Artur Lyndon Maddox, Serenella Marega, Stephen Montague, Vlastimir Nikolovsky, Arne Nordheim, Rodney Oaks, Nigel Osborne, Eugeniusz Popławski, Hans-Karsten Raecke, Martin Smolka, Wataru Uenami, Tamás Ungvary, Philipp Werren, Wilhelm Zobl.