Studio Eksperymentalne Polskiego Radia
STUDIO EKSPERYMENTALNE POLSKIEGO RADIA
Powstanie Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia otworzyło w Polsce erę muzyki elektroakustycznej. Wprawdzie pierwsze zwiastuny muzyki elektroakustycznej pojawiły się w Polsce nieco wcześniej, na początku 1957, w postaci filmowej i teatralnej muzyki ilustracyjnej Andrzeja Markowskiego i Włodzimierza Kotońskiego oraz dwóch etiud muzyki konkretnej Andrzeja Rakowskiego i Janusza Piechurskiego. Studio Eksperymentalne Polskiego Radia narodziło się w październiku 1957 roku; 9 lat po Club d`Essai w Paryżu, 6 lat po Studio f?r elektronishe Musik w Kolonii i 2 lata po Studio di Fonologia Musicale w Mediolanie. Był to okres, w którym wyraźne pierwotnie różnice estetyczne pomiędzy paryską musique concrete a kolońską elektronische Musik zaczęły się już zacierać i coraz częściej zaczęto używać terminu muzyka eksperymentalna. Założycielem Studia był muzykolog i akustyk Józef Patkowski (1929). Kierował on Studiem przez 28 lat, do r.1985. Współtwórcą Studia był obecny jego kierownik Krzysztof Szlifirski. W latach 1985 - 1998 Studiem kierował kompozytor Ryszard Steremeta. W czasie kiedy powstawało Studio Eksperymentalne, t.zn. w późnych latach 50-tych, Polska mogła znów powrócić do swych naturalnych związków z kulturą światową. Signum temporis było powstanie w 1956 festiwalu muzyki współczesnej Warszawska Jesień . Warto podkreślić, że w odróżnieniu od innych krajów wcielonych do bloku sowieckiego, rozwój muzyki elektronicznej w Polsce nie był ograniczany przez władze polityczne. Jedyny moment, w którym Studio Eksperymentalne odczuło presję polityki zdarzył się w czasie stanu wojennego, kiedy szef Studia Józef Patkowski, który w tym czasie pełnił funkcję prezesa Związku Kompozytorów Polskich, naraził się władzom. W odwecie został usunięty z Radia, a Studio poddano szykanom. Pierwszy, prawie trzydziestoletni okres polskiej muzyki elektronicznej jest ściśle związany z warszawskim studiem. Mimo iż Studio funkcjonuje w radiu, głównym obszarem jego działalności była i nadal jest realizacja autonomicznych kompozycji. Dotychczas w Studio powstało ponad 330 takich utworów. Nie zanczy to że Studio stroniło od muzyki stosowanej. Ze Studia Eksperymentalnego wyszło kilkaset pozycji muzyki do słuchowisk, filmów, spektakli teatralnych i telewizyjnych oraz różnego typu wystaw. W latach 60-tych głównymi postaciami w polskiej muzyce elektroakustycznej byli: Krzysztof Penderecki, Bogusław Schaeffer, Włodzimierz Kotoński, Andrzej Dobrowolski, Zbigniew Wiszniewski, Tomasz Sikorski. W latach 70-tych pojawia się nowe pokolenie: m.in. Krzysztof Knittel, Elżbieta Sikora, Andrzej Bieżan, Paweł Szymański, Andrzej Dutkiewicz, Ryszard Szeremeta. Lata 80-te i 90-te to m.in. Marek Chołoniewski, Jan Oleszkowicz, Barbara Zawadzka i Anna Zawadzka-Gołosz, Jarosław Kapuściński, Edward Sielicki, Magdalena Długosz, Jacek Grudzień. Należy tu wreszcie wymienić dwóch reżyserów dźwięku Eugeniusza Rudnika i Bohdana Mazurka, którzy asystując wielu kompozytorom sami zaczęli komponować. Ich utwory stanowią sporą część dorobku Studia Eksperymentalnego. Oczywiście wymieniłem tylko niektórych kompozytorów, gdyż w Studiu Eksperymentalnym pracowało dotychczas 72 kompozytorów, w tym 38 polskich i 34 zagranicznych. Ten międzynarodowy i otwarty charakter Studia Eksperymentalnego jest niewątpliwie zasługą Józefa Patkowskiego, który potrafił ściągnąć do Studia nie tylko polskich kompozytorów różnych pokoleń, ale kompozytorów z 14 krajów całego świata. Komponowali w Studiu m.in. Franco Evangelisti (Włochy), Roland Kain (Niemcy), Lejaren Hiller i Herbert Brün (USA), Tamas Ungvary i Bengt Emil Johnson (Szwecja), Arne Nordheim (Norwegia), Francois B.Mache i Christian Clozier (Francja), Roman Berger, Nigel Osborne, Martin Smolka i wielu innych.
W latach 50-tych, 60-tych, 70-tych istniało w Polsce tylko jedno profesjonalne studio muzyki elektroakustycznej - SE PR w Warszawie. Jego rola w życiu muzycznym kraju była dość istotna. Ono organizowało publiczne koncerty muzyki elektroakustycznej , ono posiadało bogatą bibliotekę utworów zrealizowanych nie tylko w Polsce, ale w studiach muzyki elektroakustycznej na całym świecie, ono dysponowało fachową literaturą. Było to jedyne miejsce, gdzie kompozytor miał do dyspozycji bogaty warsztat i profesjonalną asystę reżysera dźwięku. Tu również odbywały się zajęcia dydaktyczne dla studentów warszawskiej Akademii Muzycznej.
Dziś obok Studia PR istnieją również studia muzyki elektroakustycznej w akademiach muzycznych w Krakowie, Warszawie i Katowicach. Mają one w zasadzie charakter dydaktyczny, ale powstają tam nie tylko etiudy studentów. Wszystkie studia wyposażone są, poza syntezatorami i samplerami, w sprzęt do miesznia i nagrywania dźwięku oraz komputery personalne, głównie typu PC i Macintosh. Mówię tu o studiach aktywnie uczestniczących w życiu muzycznym i to t.zw. muzyki poważnej. W czasach, kiedy praktycznie każdy może mieć prywatne studio we własnym domu trudno jest stwierdzić ile tych studiów naprawdę jest.
Kompozytorzy polscy, którzy komponowali w SE: Krzysztof Baculewski, Andrzej Bieżan (?), Paweł Buczyński, Marek Chołoniewski, Wiesław Cienciała, Marek Czeszek, Krzesimir Dębski, Magdalena Długosz, Andrzej Dobrowolski, Andrzej Dutkiewicz, Dorota Dywańska, Szabolcs Esztenyi, Bartłomiej Gliniak, Jacek Grudzień, Anna Ignatowicz, Jarosław Kapuściński, Lucjan Kaszycki, Bernard Kawka, Waldemar Kazanecki, Magdalena Klapper-Rybicka, Krzysztof Knittel, Jerzy Kornowicz, Włodzimierz Kotoński, Andrzej Krzanowski (?), Marcin Krzyżanowski, Henryk Kużniak, Norbert M. Kuźnik, Witold Lutosławski (?), Andrzej Markowski (?), Bernadetta Matuszczak, Bohdan Mazurek, Agata de Mezer, Paweł Mykietyn, Jan Oleszkowicz, Krzysztof Penderecki, Stanisław Radwan, Eugeniusz Rudnik, Józef Rychlik, Adam Sławiński, Bogusław Schäffer, Edward Sielicki, Elżbieta Sikora, Tomasz Sikorski (?), Jarosław Siwiński, Tomasz Stańko, Mateusz Stryjecki, Ryszard Szeremeta, Paweł Szymański, Zbigniew Turski, Tadeusz Wielecki, Zbigniew Wiszniewski (?), Anna Zawadzka-Gołosz, Barbara Zawadzka, Lidia Zielińska.
Kompozytorzy zagraniczni, którzy komponowali w SE: Benno Ammann, Roman Berger, Herbert Brün, Christian Clozier, Dubrawko Detoni, Paul-Heinz Dittrich, Denis Eberhard, Franco Evangelisti, Victorio Gelmetti, Christer Grewin, James Harley, Lejaren A. Hiller (?), Bengt Emil Johnson, Benjamin Johnston, Roland Kayn, Ed Kobrin, Kare Kolberg, Bruno Liberda, Charles Lipp, Francois B. Mache, Artur Lyndon Maddox, Serenella Marega, Stephen Montague, Vlastimir Nikolovsky, Arne Nordheim, Rodney Oaks, Nigel Osborne, Hans-Karsten Raecke, Martin Smolka, Wataru Uenami, Tamás Ungvary, Philipp Werren, Wilhelm Zobl.
Krzysztof Szlifirski
